TUN SRI LANANG

Tun Seri Lanang

Tun Seri Lanang atau nama sebenarnya Tun Muhamad bin Tun Ahmad, bergelar Paduka Raja seorang yang berjawatan Bendahara Melaka dan Johor.Tun Seri Lanang dilahirkan di Bukit Seluyut, Johor pada tahun 1565 dan hidup pada akhir abad ke-17. Beliau ialah anak kepada Paduka Temenggung Ahmad. Beliau ditakdirkan menjadi Uleebalang Kenegerian Samalanga, iaitu pemerintah otonomi di Aceh serta penasihat kepada tiga sultan Aceh, iaitu Sultan Iskandar Muda (1607-1636M), Sultan Iskandar Thani (1636-1641M), dan Sultanah Tajul Alam Safiatuddin Shah (1641-1675M). Sebelum Tun Seri Lanang menjadi penulis atau pengarang, beliau mempunyai darah keturunan Tun Perak, bendahara Melaka yang bijak dan membawa Melaka ke persada dunia. Beliau juga pernah menjadi Bendahara Johor pada zaman pemerintahan Sultan Abdul Jalil antara tahun 1580 dan 1615 (Seri Lanang Jaya Hj. Rohani, Abd. Rahman Napiah Mohd Rashid Md. Idris 2016: 42).

Beliau pernah membantu Raja Abdullah memerintah Johor setelah Sultan Alauddin Riayat Syah tidak berminat untuk memerintah Johor lagi. Pada masa itu, beliau lebih terkenal sebagai pemimpin tetapi beliau mempunyai minat dalam dunia kepengarangan Titah raja dilakukannya dengan sempurna. Raja Abdullah telah meminta beliau mengarang buku Sejarah Melayu pada tahun 1612. Beliau pun bermula mengarang pada bulan Februari 1614 sewaktu di Johor dan kemudian bersambung mengarang di Aceh. Selepas selesai mengarang Sejarah Melayu, Tun Seri Lanang sedar bahawa karyanya mengenai salasilah raja-raja Melaka. Oleh itu, beliau telah memberi nama Sulalatus Salatin untuk teks tersebut yang bermaksud “Salasilah Segala Raja-Raja”.

Tun Seri Lanang merupakan penulis atau pengarang karya agung yang amat berjasa kepada dunia Melayu sehingga kini. Beliau ialah tokoh pengarang yang terkena dalam penghasilan buku sejarah, adat istiadat dalam peradaban, kebudayaan dan sistem pemerintahan Melayu. Beliau bertanggungjawab untuk mengembangkan agama Islam di Semenanjung Melayu ketika diberi kepercayaan memerintah Samalanga, Aceh, Indonesia pada tahun 1645M.

LATAR BELAKANG TUN SRI LANANG

Tun Sri Lanang adalah nama timang-timangan yang diberikan kepada Tun Muhammad, anak Tun Ahmad Paduka Raja yang merupakan seorang Bendahara Kerajaan Johor pada kurun ke-17 Masihi. Beliau telah dilahirkan di Bukit Seluyut, Batu Sawar, Johor pada tahun 1565. Beliau adalah Bendahara Johor pada ketika itu dan setelah Johor kalah dalam peperangan dengan Aceh yang pada ketika itu diperintah oleh Sultan Iskandar Muda Aceh. Beliau kemudiannya telah dibawa ke Aceh pada tahun 1613 dan telah menetap di negeri Samalanga.

Pada ketika itu, ramai bangsawan dan rakyat Johor yang mengikut beliau ke Aceh dan dikatakan seramai ribuan orang yang mengikut beliau ke sana. Sultan Iskandar Muda telah melantik beliau sebagai penasihat utama Baginda dan diberi delaran ‘Orang Kaya Datuk Bendahara Seri Paduka Tun Seberang’. Beliau telah mendirikan pusat penyebaran agama Islam dan pendidikan terutamanya di negeri-negeri pesisir timur Aceh. Beliau kemudiannya telah di angkat menjadi raja di negeri Samalanga pada tahun 1615. Beliau telah mangkat pada tahun 1659 di Lancok dan telah dimakamkan di sana. Pada waktu itu, beliau telah berjaya menjadikan negeri Samalanga sebagai sebuah pusat penyebaran agama Islam di timur Aceh dan sehingga kini pun kawasan tersebut masih lagi menjadi tumpuan bagi sesiapa sahaja yang ingin mendalami ilmu agama.

Tun Sri Lanang sangat dikenali oleh kerana karyanya iaitu Sulalatus Salatin (Sejarah Melayu)yang merangkumi pelbagai sejarah masyarakat Melayu, Jawa, Brunei, Patani dan Campa. Kebenaran tentang beliau sebagai penulis asal atau sekadar penyunting kitab tersebut tidak dapat dipastikan dengan tepat. Namun menurut Syeikh Nuruddin al-Raniri dalam susunan Suzana Othman, 2008 telah memperakukan Tun Sri Lanang sebagai pengarang dan penyusun Sulalatus Salatin kerana beliau kenal rapat dengan Tun Sri Lanang. Kitab tersebut telah dapat disiapkan penulisan dan penyuntingannya oleh Tun Sri Lanang dalam masa dua tahun iaitu pada tahun 1614 selepas tarikh penulisannya yang dimulai pada tahun 1612 Masihi. Sulalatus Salatin adalah diperakui sebagai satu sumber terkaya dan lengkap yang menceritakan tentang sejarah bangsa-bangsa di Nusantara.

PERANAN DAN SUMBANGAN TUN SRI LANANG

Tun Seri Lanang telah mengarang sebuah karya yang menjadi rujukan dan peringatan bagi bangsa Melayu, iaitu Kitab Sejarah Melayu. Pada tahun 1612, Raja Abdullah menitahkan Tun Seri Lanang menulis Sejarah Melayuadalah untuk memastikan masyarakat dapat memperolehi manfaat daripada penulisan beliau. Berikut ialah bukti yang terdapat di dalam karya tersebut, iaitu Sulalatus Salatin;

            “Bahawa hamba minta diperbuatkan hikayat pada hari pertuturan segala raja-raja Melayu dengan isti`adatnya supaya dedengar oleh anak cucu kita yang kemudian dari kita dan diketahuinyalah segala perkataan syahadan beroleh faedahlah mereka itu daripadanya”

(Sejarah Melayu, 1998: 65-66)

Kitab ini telah dikatakan sebagai Sejarah Melayu yang penting, dan telah menjadi sebagai sumber pensejarahan Melayu dan dokumen kebudayaan Melayu yang penting di Malaysia. Sejarah Melayu penuh dengan pelbagai sejarah masyarakat Melayu, Jawa, Brunei, Patani dan Campa serta bangsa-bangsa di Nusantara. Terdapat berbagai-bagai peristiwa yang telah tercatat dalam karya ini seperti salasilah raja-raja, kepahlwanan, kasih sayang dan sebagainya yang menggambarkan kehidupan masyarakat Melayu pada zaman dahulu.

Sejarah Melayu menggambarkan sejarah Melaka daripada zaman pertumbuhannya, mengalami zaman keemasan dan akhirnya diruntuh oleh Portugis. Isi ceritanya mengandungi pelbagai catatan raja dan undang-undang bernegeri dan berkerjaan, asal usul raja, asal-usul nama tempat dan adat istiadat. Sejarah Melayu juga menggambarkan kebesaran, ketinggian dan kegemilangan sebuah negara kota atau kerajaan Melayu seperti kerajaan Pasai dan Singapura.

Menurut Mohamad Daud Mohamad (1987: 123), Tun Seri Lanang juga seorang artis, seorang pemimpin. Perasaannya halus, jiwanya terbuka dan otaknya cepat menangkap segala kesan yang lihat dan dengar di sekitarnya. Tun Seri Lanang telah dianggap sebagai “Bapa Kesusasteraan Melayu”, beliau telah menyalin dan menyusun semulaSejarah Melayu dan membuat banyak perubahan, menambah nama yang kurang, memperbaiki nama yang buruk sehingga buku itu dijadikan sebuah buku klasik yang amat indah baik dalam isi dan sususan kata-katanya (Mohamad Daud Mohamad 1987: 124).

TEMA DAN PERSOALAN

Kegemilangan pemerintahan dan pentadbiran Kesultanan Melayu Melaka telah melahirkan bendahara yang berwibawa dalam memelihara institusi dan kedaulatan raja-raja Melayu. Ketokohan dan keunggulan bendahara seperti Tun Perak misalnya, dikenali sebagai wira, perancang strategi dan penghubung diplomatik. Keturunan bendahara juga mewariskan pelopor budaya, pahlawan serta pujangga Melayu dan kesinambungan raja-raja Melayu iaitu Bendahara Paduka Raja Tun Muhammad anak kepada Tun Ahmad juga dikenali sebagai Tun Seri Lanang, lahir pada tahun 1565 Masihi di Seluyut, Johor.

Sebelum peristiwa Aceh menyerang Johor dalam Perang Batu Sawar pada tahun 1613 Masihi, Tun Seri Lanang telah dititahkan oleh Raja Abdullah, adinda Sultan Alauddin untuk menyusun kitab Sulatus Salatin atau Sejarah Melayu pada 13 Mei 1612 Masihi. Tun Seri Lanang ialah seorang genius Melayu dan berbakat besar menghasilkan sebuah karya agung sehebat menulis Sulatus Salatin.

Tun Sri Lanang telah menyusun Sejarah Melayu dari aspek-aspek ekonomi, politik, sosial dan sebagainya yang terjadi pada zaman Kesultanan Melayu Melaka. Berdasarkan Sejarah Melayu yang telah dipaparkan oleh Tun Seri Lanang lebih memfokuskan kepada aspek sejarah. Ia merupakan satu lukisan kebudayan Melayu. Sejarah Melayu adalaha hasil pensejerahan Melayu yang ulung. Pensejarahan merupakan hasil tafsiran ahli sejarah mengenai masa lampau. Walaupun penulisan sejarah atau historiografi itu berbentuk sastera namun di dalamnya tmengandungi fakta sejarah. Fakta-fakta sejarah yang terdapat dalam Sejarah Melayu ini merupakan satu-satunya sumber sejarah peradaban atau kebudayaan Melayu.

STRUKTUR MASYARAKAT

Sejarah Melayu juga mempamerkan gambaran tentang struktur masyarakat Melaka yang terdiri daripada berbagai-bagai peringkat dan golongan masyarakat. Antaranya termasuklah masyarakat dari golongan pemerintah dan kerabat-kerabat diraja, yang kemudiannya diikuti oleh golongan pentadbir-pentadbir yang terdiri daripada pembesar-pembesar yang menduduki kelompok bangsawan Melayu.

      Golongan dalam kalangan ulama turut menduduki taraf istimewa di sisi kerajaan Melaka. Walaupun mereka bukan sebahagian daripada keluarga istana, namun ramai antara para ulama ini mempunyai hubungan rapat dengan raja-raja Melaka. Golongan yang dianggap paling rendah sekali kedudukannya dalam struktur masyarakat pada masa itu ialah hamba abdi.

Disamping itu, orang-orang asing juga digambarkan oleh Tun Seri Lanang berdamping rapat dengan istana Melaka. Ramai di antara mereka ialah saudagar-saudagar Keling seperti Nila Sura Dewana, Kitul, Aki Manu Nayan yang menjadi seorang pedagang dan seorang saudagar Keling yang paling kaya, juga menjadi Syahbandar, iaitu Raja Mendaliar. Terdapat juga orang jawa yang mempunyai kedudukan yang sama ialah Patih Adam iaitu seorang pangeran dari Surabaya.

NILAI KEMANUSIAAN

Yayasan Tun Sri Lanang (Tun Sri Lanang Foundation) merupakan lembaga berbentuk yayasan yang bergerak dalam bidang sosial, kegamaan dan kemanusiaan yang secara resmi didirikan pada 13 Mei 2009. Yayasan Tun Sri Lanang didirikan dengan maksud dan tujuan untuk melestarikan nilai-nilai sejarah Tun Sri Lanang dan meneruskan perjuangannya yang  leluhur terutama di bidang sosial, keagamaan dan kemanusiaan .Untuk merealisasikan maksud dan tujuan tersebut, Yayasan Tun Sri Lanang merencanakan dan telah menjalankan kegiatan-kegiatan di antaranya sebagai berikut:

1. Di Bidang Sosial, mendirikan lembaga pendidikan non formal (kursus keterampilan), panti asihan, panti jompo dan panti wreda, ruma sakit, poliklinik, penelitian di bindang ilmu pengetahuan, seminar, penelitian dan pengadaan buku-buku sejarah.
2. Di Bidang Kemanusiaan, memberikan bantuan kepada korban bencana alam, tuna wisma, fakir-miskin, gelandangan, melestarikan lingkungan hidup, perlindungan konsumen, mendirikan dan menyelenggarakan rumah  singgah dan rumah duka, dan pengungsi akibat perang.
3. Di Bidang Keagamaan, medirikan sarana ibadah, pondok pesantren, dan madrasah, meningkatkan pemahaman keagamaan, menerima dan menyalurkan amal zakat, infaq, dan sedekah, melaksanakan syiar agama dan studi keagamaan.